موسسه فرزندان برتر پیش رو در زمینه درمان بیش فعالی کودکان بدون دارو با تولید محتویات ارزشمند در زمینه بیش فعالی کودکان قصد دارد (مقالات بیش فعالی کودکان) دانش مادران عزیز را برای تشخیص و درصورت امکان درمان کودکان خود را افزایش دهد.

لزوما محتویات تولید شده جنبه آموزشی و اطلاعاتی دارند و هیچ گونه به کارگیری این محتویات در قالب درمان به خانواده های عزیز توصیه نمی شود.

نوزادان معمولا به دلیل گرسنگی، در اواسط شب از خواب بیدار می شوند اما در دوران نوپایی یا سنین مدرسه بیماری، خوردن دارو ها و یا دیدن کابوس باعث شده که کودکان از خواب بپرند.

طبق نظر کارشناسان، ایجاد عادات منظم و مشخص برای خواب کودک باعث بهبود شرایط خواب می شود. برای کودکانی که در سنین مدرسه قرار دارند، ۹ تا ۱۲ ساعت خواب الزامی است.

طبق مطالعات صورت گرفته توسط انجمن روان پزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا، عادت های خواب نا منظم و اضطراب باعث بروز بسیاری از اختلالات در زمینه خواب می شود.

 زمانی که کودک در سنین کم قرار دارد خواب برای او به منزله جدایی از والدین بوده و سعی می کند با کمک روش های مختلف مانند تقاضای مکرر برای آب خوردن و یا رفتن به سرویس بهداشتی زمان آن را به تعویق بیندازد.

بسیاری از والدین که دارای کودکان بیش فعال هستند، تمایل دارند که بدانند کودک آنها دچار اختلالات در زمینه خواب است یا خیر؟ اختلالات در زمینه خواب باعث مشکلات فراوانی در تمام جنبه های زندگی خانواده دارد. مطالعه این مطلب به تشخیص مشکلات خواب، درمان یا کاهش اثرات آن کمک می کند.

اهمیت خواب کودک بر کسی پوشیده نیست ولی ابتلا به اختلال بیش فعالی باعث تاثیر منفی بر تمام جنبه های زندگی یک خانواده می شود‌.

بین اختلال بیش فعالی و خواب رابطه پیچیده ای وجود دارد. طبق نظر کارشناسان این اختلال می تواند باعث مشکلات خواب شود و همچنین در موارد بسیاری دیده شده که کم خوابی باعث تشدید علائم بیش فعالی گردیده است.

 همچنین مصرف داروهای بیش فعالی مشکلاتی در خواب بعضی از کودکان ایجاد می کنند. طبق نتایج تحقیقات انجام گرفته مشخص شد که کمبود خواب باعث تاثیر منفی بر تمرکز، هیجانات، عملکرد کودک در انجام تکالیف مدرسه و حتی کیفیت زندگی کل اعضا خانواده می شود.

همچنین در خانواده هایی که فرزند بیش فعال دارند، به علت مشکلات خواب کودک و تنش های ناشی از آن، والدین عموما از بی خوابی رنج می برند.

خصوصیات خانواده کودکان بیش فعال

طبق بررسی های صورت گرفته در خانواده هایی که کودک بیش فعال دارند، نتایج زیر گزارش گردید:

• حدود ۴۲ درصد از پدر و مادرهایی که کودک بیش فعال دارند، قبل از ساعت ۶ توسط کودک از خواب بیدار می شوند.
• حدود ۷۰ درصد از پدرو مادرها بیان کرده اند که تحریک پذیری بیشتری در طول روز احساس می کنند و ۶۱ درصد از آنها نیز با مشکل عدم تمرکز مواجه بودند.
• ۶۱ درصد از آنها احساس می کنند که قادر به تحمل مشکلات نیستند و حدود ۵۶ درصد از این والدین با احساس افسردگی ناشی از خستگی درگیر شدند.
• ۴۳ درصد از والدین می گویند که خستگی زیاد باعث اختلافاتی در ارتباط با همسر آنها شده و ۵۶ درصد نیز بیان کرده اند که دائما با همسر خود در حال جر و بحث هستند.
• تقریبا یک پنجم این پدر و مادرها به دلیل خستگی از کار خود انصراف داده اند و تقریبا ۶۴ درصد نیز در ۶ ماه اخیر در بسیاری از فعالیت های اجتماعی حضور پیدا نکرده اند.

تنش در خانواده

بداخلاقی های در زمان خواب و نخوابیدن ها در هنگام شب باعث بروز تنش در خانواده که دارای کودک بیش فعال هستند، می شود.

 در گام نخست باید ماهیت و اندازه مشکل خواب کودک بیش فعال شناسایی گردد. برای مشخص شدن اینکه چه زمانی کودک برای خواب مشکل دارد می توان تقویمی برای خواب کودک تهیه کرد و با استفاده از آن نکته های مشکل زا اصلی برای مشورت با پزشک مشخص گردد.

والدین می توانند برای فهمیدن کمیت و کیفیت خواب کودک بیش فعال خود به بررسی مشکلات خواب کودک و الگوهای آن بپردازند، که این اطلاعات به پزشک جهت رفع آن کمک خواهد کرد.

اگر چه بسیاری از متخصصان به ویژه روان پزشکان مصرف داروهای محرک را عامل اختلالات خواب در کودکان بیش فعال تلقی می کنند ولی با بررسی های صورت گرفته مشخص شده که رفتار نامناسب در ارتباط بین والدین و کودک نیز یکی دیگر از این عوامل است.

 از جمله مشکلات خواب کودکان بیش فعال می توان به مقاومت برای رفتن به تخت خواب، به سختی بیدار شدن هنگام صبح، مشکلات تنفسی در زمان خواب، کسل بودن در طول روز و بیداری های شبانه اشاره کرد.

همچنین از جمله اختلالات همراه با بیش فعالی می توان سندرم پاها، مشکل حرکت مداوم اندام ها، ناتوانی در خوابیدن، بی خوابی، فعالیت حرکتی میوکلونیک شبانه و ضعف در هوشیاری نام برد.

برخی از این اختلالات جز بعد رشدی کودک بوده و نباید نسبت به آن نگرانی داشت، در صورتیکه والدین فکر می کنند فرزند آنها در این زمینه اختلالاتی دارد، می توانند این پرسش ها را از خود بپرسند:

• مشکل در خوابیدن: آیا کودک من برای رفتن به رختخواب و خوابیدن با مشکل مواجه است؟
• کسل بودن زیاد در طول روز: آیا فرزند من همواره در طول روز خسته و خواب آلود است؟  به سختی صبح از خواب بیدار می شود؟
• بیداری: آیا فرزند من در طول شب چندین مرتبه از خواب می پرد و به سختی دوباره می خوابد؟
• نظم و مدت زمان خواب: ساعت خواب کودک من چه میزان است؟ آیا در طول هفته نسبت به تعطیلات آخر هفته نیاز به خواب در فرزند من تفاوتی دارد؟
• خروپف: آیا در زمان خواب کودک من، صدای خروپف شنیده می شود؟ مشکلات تنفسی در شب ها برای او دیده می شود؟

چنانچه مشکلات خواب ناشی از مصرف داروهای محرک است پیشنهاد می شود که والدین از استراتژی های زیر استفاده کنند:

• صبر کردن (معمولا با گذشت ۱-۲ ماه از مصرف داروهای محرک، اختلالات خواب ناشی از آن ها کاهش می یابد.)
• تنظیم برنامه زمانی برای خوردن داروها (عدم مصرف داروها در عصر)
• مصرف فرمول دیگر از داروی محرک مورد استفاده که باعث اثرات متفاوت بر خواب می شوند.
• مصرف نوع دیگری از داروهای محرک (طبق مطالعات صورت گرفته، مشخص شده که اثر آمفتامین ها بر خواب بیشتر از متیل فنیدیت است.)
• مصرف داروهای غیر محرک همچون اتو مکستین
• استفاده از آنتی هیستامین ها
• استفاده از کلونیدین

توجه به این نکته ضروری است که حتماً مصرف یا تغییر داروها، باید با مشورت و تحت نظارت پزشک متخصص صورت گیرد.

بیش فعالی و اختلال خواب

اختلالات خواب در بین کودکان شیوع زیادی دارد، چنانچه والدین با علائم زیر مواجه شدند، نیاز است که با پزشک متخصص مشورت کنند.

بی خوابی

بی خوابی یکی از مشکلات خواب بوده که باعث به سختی به خواب رفتن و خواب ماندن شخص می شود. در انسانهای سالم شخص در مدت ۱۰-۲۰ دقیقه به خوای فرو می رود. یکی از اهداف درمانی برای کودکان بیش فعال کاهش زمان به خواب رفتن به کمتر از نیم ساعت است.

کابوس شبانه

اغلب کودکان در زمان خواب کابوس می بینند که جز موارد رشد طبیعی آنها محسوب می شود. معمولا اتفاقات نگران کننده و تنش زا باعث بروز این کابوس ها می شوند. والدین می توانند برای آرامش کودک او را در آغوش گرفته و درباره کابوس صحبت کنند.

خرخر و مشکلات تنفسی

خرخر کردن در بین کودکان شیوع زیادی داشته و در سنین ۱ تا ۹ سالگی حدوداً ۱۲درصد آنها این عمل را انجام می دهند.

خرخر کردن در خواب در بین کودکان مبتلا به بیش فعالی حدود ۳ برابر افرادی که دارای مشکلات روحی هستند رخ می دهد. این حرکت، علامتی از آپنه خواب نیز هست. آپنه خواب در واقع نوعی مشکل بوده که شخص در خواب با مشکل قطع و وصل تنفس مواجه می شود که خواب راحت را نیز از فرد دریغ می کند.

وقفه تنفسی نیز به حالتی گفته می شود که فرد برای نفس کشیدن و بیدار شدن دچار تقلا و کشمکش می شود. وقفه تنفسی در تعداد اندکی از کودکان عامل خرخر کردن است که باعث تشدید مشکلات بیش فعالی و عدم توجه می شود.

دندان قروچه

از دیگر مشکلات شایع در بین کودکان بیش فعال، دندان قروچه را می توان نام برد که اغلب خودشان از این موضوع آگاه نیستند و در صورت ادامه داشتن آن باعث مشکلات لثه و دندان برای شخص می شود‌.

شب ادراری

شب ادرای برای کودکان زیر ۵ سال امری طبیعی است. چنانچه کودک بالاتر از ۵ سال سن دارد و دچار این مشکل است، مشورت با پزشک کمک کننده خواهد بود. بین مشکل شب ادراری با اختلال بیش فعالی رابطه مستقیمی وجود ندارد اما احساس گناه و شرم ناشی از آن باعث بروز مشکلات رفتاری در کودک بیش فعال می شود.

خواب آلودگی در طول روز

در کودکان مبتلا به بیش فعالی علائمی همچون بیش فعالی و نقص توجه در طول روز قابل مشاهده است ولی در مواردی نیز آنها دچار خستگی و احساس خواب آلودگی نیز هستند.

سندرم پای بی قرار

میزان شیوع سندرم پای بی قرار در بین مبتلایان به بیش فعالی در حدود یک چهارم است که در این سندرم، کودک در هنگام خواب جهت کاهش آن، پاهای خود را سریع حرکت می دهد.

سندرم حرکت دوره ای عضو بدن

این سندرم درواقع مشابه سندرم پای بی قرار بوده که علاوه بر پاها، دست نیز تکان می خورد.

سخت به خواب رفتن

طبق نتایج یک مطالعه، حدود ۷۱ تا ۸۴ درصد کودکان بیش فعال به سختی به خواب می روند.

سخت خواب ماندن

طبق همان مطالعه مشخص شد که ۲۷ تا ۴۹ درصد کودکان بیش فعال در خواب دائماً چرخش و جابجایی انجام می دهند و ۲۵ تا ۳۶درصد نیز در طی شب چندین بار از خواب می پرند.

بهبود خواب در کودکان بیش فعال

برای بهبود و درمان مشکلات خواب کودکان بیش فعال پیشنهاد می شود از روش های زیر استفاده شود.

تقویم خواب برای کودک

والدین می توانند یک تقویم تهیه کرده و در آن مشکلات خواب مرتبط با اختلال بیش فعالی کودک و نحوه رفتار او در روز بعد را در آن ثبت کنند، که باعث مشخص شدن تاثیر این مشکل بر سایر اعضا نیز خواهد شد.

در این تقویم می توان مواردی مانند زیر را نوشت:

• ساعتی که کودک وارد رختخواب شد.
• ساعتی که کودک خوابید.
• تعداد دفعاتی که او از خواب پرید.
• عواملی که باعث بیداری کودک شد.
• فهرست و زمان مصرف غذا و نوشیدنی ها، فعالیت های قبل از خواب کودک
• ساعت بیدار شدن از خواب
• میزان خستگی و خواب آلودگی کودک در روز بعد (نمره دادن از ۱ تا ۵).
• میران تحریک پذیدی در روز بعد (نمره دان از ۱ تا ۵).
• میزان تمرکز و توجه کودک در محیط مدرسه (نمره دادن از ۱ تا ۵).

در واقع این تقویم باعث ارزیابی بهتر جهت تشخیص و درک اختلالات خواب می شود.

ورزش

انجام فعالیت های ورزشی بر کیفیت خواب شبانه کودکان به ویژه مبتلایان به بیش فعالی تاثیر زیادی دارد.

انجام ورزش های سبک همچون قدم زدن، پریدن یا بازی کردن برای کاهش مشکلات خواب توصیه می شود ولی انجام فعالیت های شدید ورزشی چند ساعت قبل از خواب، مشکلاتی برای خواب کودک به وجود می آورد‌.

بهداشت خواب

والدین باید نسبت به اینکه کودک هر شب در زمان مشخصی به رختخواب رفته و زمان مشخصی نیز بیدار می شود، اطمینان حاصل کنند. اتاق خواب کودک باید تاریک، ساکت و دمای مطلوبی داشته تا کودک راحتر به خواب برود. فعالیت هایی مانند تماشای تلویزیون و انجام بازی های کامپیوتری قبل از خواب توصیه نمی گردد.

رژیم غذایی مناسب

کودک نباید از یکی دو ساعت قبل خواب، غذاهای سنگین و پرحجم مصرف کند. همچنین از مصرف مواد غذایی حاوی کافئین به دلیل اثر طولانی مدتی که بر بدن دارد باید جلوگیری کرد. والدین نباید اجازه دهند که کودک از عصر به بعد مواد غذایی شیرین، قهوه و چای مصرف کند.  

فراهم کردن مقدمات خواب

زمانی که مقدمات خواب فراهم شود، مغز علامتی دریافت می کند مبنی بر اینکه زمان خواب رسیده است. به طور مثال مسواک زدن، پوشیدن لباس برای خواب و... . در صورتی که والدین این قبیل کارها را هر شب در زمان خواب کودک انجام دهند کودک نیز می آموزد و تبدیل به عادات قبل از خواب می شوند.

اختصاص یک اتاق فقط جهت خوابیدن

والدین باید هر گونه وسیله، اسباب بازی و با وسایل بازی الکترونیک مانند تلویزیون، کامپیوتر که باعث تداخل در خواب کودک می شوند را از محیط اتاق خواب حذف کنند. همچنین برای خواب راحت، کودک نباید در تخت خواب خود وسایل بازی را برده و به بازی بپردازد.

تهیه یک وسیله آرامش دهنده

تهیه یک رو انداز مخصوص و یا یک وسیله خاص که باعث آرامش کودک می شود، کمک می کند که کودک کمتر به حضور والدین در اتاق خواب نیاز پیدا کنند و همچنین در صورت بیداری در نصف شب، با دیدن آن به آسودگی به خواب برود.

تعریف از خواب موفقیت آموز کودک

برای بهبود کیفیت خواب کودک در شب، والدبن می توانند از خواب کودک خود در صورتی که فقط یک بار بیدار شد و یا اصلاً بیدار نشد تعریف کنند. این کار باعث تشویق کودک می شود.

درمان بیماری ها

گاهی بیماری هایی مانند آلرژی، آسم و... باعث خرخر کردن، آپنه خواب و دیگر مشکلاتی برای خواب کودک بیش فعال می شوند. بنابراین نیاز است که والدین این موضوع را به پزشک کودک مطرح کنند.

داروهای موثر بر بیش فعالی

معمولا اثر درمانی بسیاری از داروهایی که برای کنترل علائم بیش فعالی تجویز می شوند در اواخر بعدازظهر و اوایل غروب رو به کاهش می رود، که باعث شده علائم کودک بیش فعال به سختی کنترل شده و والدین نیز سعی می کنند که در این زمان او را به تخت خواب بفرستند.

برای مصرف داروها نیاز است که با پزشک مشورت شود تا بهترین اثر درمانی را روی کودک حاصل شود. مصرف برخی از داروها مشکلاتی برای خواب کودکان بیش فعال به وجود می آورد.

کمک از پزشک متخصص برای خواب کودکان بیش فعال

اختلال بیش فعالی طیف مختلفی داشته و بر روی هر کودک اثر متفاوتی می گذارد، بنابراین نیاز است که تمام روش های دارویی و درمانی با پزشک متخصص مطرح شوند.

مشورت با پزشک باعث مدیریت علائم بیش فعالی قبل و یا هنگام خواب کودک می شود. در مواردی نیز نیاز است که برای رفع مشکلات خواب و رفع پیامدهای آن، کودک زیر نظر پزشک داروهای خواب آور مصرف کند‌.

نکات تکمیلی درباره خواب کودکان بیش فعال

• برای افزایش عملکرد تحصیلی کودک می توان زمان خواب کودک به شکل تدریجی زیاد کرد.
• رسیدگی و حل مشکلات خواب در کودک بیش فعال باعث کاهش علائم این اختلال نیز می شود‌.
• مصرف غذاهای مفید برای خواب باعث کاهش بد اخلاقی های کودک و بهبود کیفیت خواب کودک بیش فعال می شود.

همه چیز درباره خواب کودکان بیش فعال